Russia is waging a disgraceful war on Ukraine.     Σταθείτε με την Ουκρανία!
Μερίδιο
Μέγεθος γραμματοσειράς
Πρωτότυποι στίχοι
Swap languages

Демон. Часть I

I
 
Печальный Демон, дух изгнанья,
Летал над грешною землёй,
И лучших дней воспоминанья
Пред ним теснилися толпой;
Тex дней, когда в жилище света
Блистал он, чистый херувим,
Когда бегущая комета
Улыбкой ласковой привета
Любила поменяться с ним,
Когда сквозь вечные туманы,
Познанья жадный, он следил
Кочующие караваны
В пространстве брошенных светил;
Когда он верил и любил,
Счастливый первенец творенья!
Не знал ни злобы, ни сомненья.
И не грозил уму его
Веков бесплодных ряд унылый...
И много, много... и всего
Припомнить не имел он силы!
 
II
 
Давно отверженный блуждал
В пустыне мира без приюта:
Вослед за веком век бежал,
Как за минутою минута,
Однообразной чередой.
Ничтожной властвуя землёй,
Он сеял зло без наслажденья.
Нигде искусству своему
Он не встречал сопротивленья ‒
И зло наскучило ему.
 
III
 
И над вершинами Кавказа
Изгнанник рая пролетал:
Под ним Казбек, как грань алмаза,
Снегами вечными сиял,
И, глубоко внизу чернея,
Как трещина, жилище змея,
Вился излучистый Дарьял,
И Терек, прыгая, как львица
С косматой гривой на хребте,
Ревел,‒ и горный зверь, и птица,
Кружась в лазурной высоте,
Глаголу вод его внимали;
И золотые облака
Из южных стран, издалека
Его на север провожали;
И скалы тесною толпой,
Таинственной дремоты полны,
Над ним склонялись головой,
Следя мелькающие волны;
И башни замков на скалах
Смотрели грозно сквозь туманы ‒
У врат Кавказа на часах
Сторожевые великаны!
И дик и чуден был вокруг
Весь божий мир; но гордый дух
Презрительным окинул оком
Творенье бога своего,
И на челе его высоком
Не отразилось ничего.
 
IV
 
И перед ним иной картины
Красы живые расцвели:
Роскошной Грузии долины
Ковром раскинулись вдали;
Счастливый, пышный край земли!
Столпообразные раины.
Звонко-бегущие ручьи
По дну из камней разноцветных,
И кущи роз, где соловьи
Поют красавиц, безответных
На сладкий голос их любви;
Чинар развесистые сени,
Густым венчанные плющом.
Пещеры, где палящим днём
Таятся робкие олени;
И блеск, и жизнь, и шум листов,
Стозвучный говор голосов,
Дыханье тысячи растений!
И полдня сладострастный зной,
И ароматною росой
Всегда увлаженные ночи,
И звёзды, яркие, как очи,
Как взор грузинки молодой!..
Но, кроме зависти холодной,
Природы блеск не возбудил
В груди изгнанника бесплодной
Ни новых чувств, ни новых сил;
И всё, что пред собой он видел,
Он презирал иль ненавидел.
 
V
 
Высокий дом, широкий двор
Седой Гудал себе построил...
Трудов и слез он много стоил
Рабам послушным с давних пор.
С утра на скат соседних гор
От стен его ложатся тени.
В скале нарублены ступени;
Они от башни угловой
Ведут к реке, по ним мелькая,
Покрыта белою чадрой,
Княжна Тамара молодая
К Арагве ходит за водой.
 
VI
 
Всегда безмолвно на долины
Глядел с утёса мрачный дом;
Но пир большой сегодня в нём ‒
Звучит зурна, и льются вина ‒
Гудал сосватал дочь свою,
На пир он созвал всю семью.
На кровле, устланной коврами,
Сидит невеста меж подруг:
Средь игр и песен их досуг
Проходит. Дальними горами
Уж спрятан солнца полукруг;
В ладони мерно ударяя,
Они поют ‒ и бубен свой
Берёт невеста молодая.
И вот она, одной рукой
Кружа его над головой,
То вдруг помчится легче птицы,
То остановится, глядит ‒
И влажный взор её блестит
Из-под завистливой ресницы;
То чёрной бровью поведёт,
То вдруг наклонится немножко,
И по ковру скользит, плывёт
Её божественная ножка;
И улыбается она,
Веселья детского полна.
Но луч луны, по влаге зыбкой
Слегка играющий порой,
Едва ль сравнится с той улыбкой,
Как жизнь, как молодость, живой.
 
VII
 
Клянусь полночною звездой,
Лучом заката и востока,
Властитель Персии златой
И ни единый царь земной
Не целовал такого ока;
Гарема брызжущий фонтан
Ни разу жаркою порою
Своей жемчужною росою
Не омывал подобный стан!
Ещё ничья рука земная,
По милому челу блуждая,
Таких волос не расплела;
С тех пор как мир лишился рая,
Клянусь, красавица такая
Под солнцем юга не цвела.
 
VIII
 
В последний раз она плясала.
Увы! заутра ожидала
Её, наследницу Гудала.
Свободы резвую дитя,
Судьба печальная рабыни,
Отчизна, чуждая поныне,
И незнакомая семья.
И часто тайное сомненье
Темнило светлые черты;
И были все её движенья
Так стройны, полны выраженья,
Так полны милой простоты,
Что если б Демон, пролетая,
В то время на нее взглянул,
То, прежних братий вспоминая,
Он отвернулся б ‒ и вздохнул...
 
IX
 
И Демон видел... На мгновенье
Неизъяснимое волненье
В себе почувствовал он вдруг.
Немой души его пустыню
Наполнил благодатный звук ‒
И вновь постигнул он святыню
Любви, добра и красоты!..
И долго сладостной картиной
Он любовался ‒ и мечты
О прежнем счастье цепью длинной,
Как будто за звездой звезда,
Пред ним катилися тогда.
Прикованный незримой силой,
Он с новой грустью стал знаком;
В нём чувство вдруг заговорило
Родным когда-то языком.
То был ли признак возрожденья?
Он слов коварных искушенья
Найти в уме своём не мог...
Забыть? забвенья не дал бог:
Да он и не взял бы забвенья!..
. . . . . . . . . . . . . . . .
 
X
 
Измучив доброго коня,
На брачный пир к закату дня
Спешил жених нетерпеливый.
Арагвы светлой он счастливо
Достиг зелёных берегов.
Под тяжкой ношею даров
Едва, едва переступая,
За ним верблюдов длинный ряд
Дорогой тянется, мелькая:
Их колокольчики звенят.
Он сам, властитель Синодала,
Ведёт богатый караван.
Ремнём затянут ловкий стан;
Оправа сабли и кинжала
Блестит на солнце; за спиной
Ружьё с насечкой вырезной.
Играет ветер рукавами
Его чухи, ‒ кругом она
Вся галуном обложена.
Цветными вышито шелками
Его седло; узда с кистями;
Под ним весь в мыле конь лихой
Бесценной масти, золотой.
Питомец резвый Карабаха
Прядёт ушьми и, полный страха,
Храпя косится с крутизны
На пену скачущей волны.
Опасен, узок путь прибрежный!
Утёсы с левой стороны,
Направо глубь реки мятежной.
Уж поздно. На вершине снежной
Румянец гаснет; встал туман...
Прибавил шагу караван.
 
XI
 
И вот часовня на дороге...
Тут с давних лет почиет в боге
Какой-то князь, теперь святой,
Убитый мстительной рукой.
С тех пор на праздник иль на битву,
Куда бы путник ни спешил,
Всегда усердную молитву
Он у часовни приносил;
И та молитва сберегала
От мусульманского кинжала.
Но презрел удалой жених
Обычай прадедов своих.
Его коварною мечтою
Лукавый Демон возмущал:
Он в мыслях, под ночною тьмою,
Уста невесты целовал.
Вдруг впереди мелькнули двое,
И больше ‒ выстрел! ‒ что такое?..
Привстав на звонких стременах,
Надвинув на брови папах,
Отважный князь не молвил слова;
В руке сверкнул турецкий ствол,
Нагайка щёлк ‒ и, как орёл,
Он кинулся... и выстрел снова!
И дикий крик и стон глухой
Промчались в глубине долины ‒
Недолго продолжался бой:
Бежали робкие грузины!
 
XII
 
Затихло всё; теснясь толпой,
На трупы всадников порой
Верблюды с ужасом глядели;
И глухо в тишине степной
Их колокольчики звенели.
Разграблен пышный караван;
И над телами христиан
Чертит круги ночная птица!
Не ждёт их мирная гробница
Под слоем монастырских плит,
Где прах отцов их был зарыт;
Не придут сёстры с матерями,
Покрыты длинными чадрами,
С тоской, рыданьем и мольбами,
На гроб их из далёких мест!
Зато усердною рукою
Здесь у дороги, над скалою
На память водрузится крест;
И плющ, разросшийся весною,
Его, ласкаясь, обовьёт
Своею сеткой изумрудной;
И, своротив с дороги трудной,
Не раз усталый пешеход
Под божьей тенью отдохнёт...
 
XIII
 
Несётся конь быстрее лани.
Храпит и рвётся, будто к брани;
То вдруг осадит на скаку,
Прислушается к ветерку,
Широко ноздри раздувая;
То, разом в землю ударяя
Шипами звонкими копыт,
Взмахнув растрёпанною гривой,
Вперёд без памяти летит.
На нем есть всадник молчаливый!
Он бьётся на седле порой,
Припав на гриву головой.
Уж он не правит поводами,
Задвинув ноги в стремена,
И кровь широкими струями
На чепраке его видна.
Скакун лихой, ты господина
Из боя вынес, как стрела,
Но злая пуля осетина
Его во мраке догнала!
 
XIV
 
В семье Гудала плач и стоны,
Толпится на дворе народ:
Чей конь примчался запалённый
И пал на камни у ворот?
Кто этот всадник бездыханный?
Хранили след тревоги бранной
Морщины смуглого чела.
В крови оружие и платье;
В последнем бешеном пожатье
Рука на гриве замерла.
Недолго жениха младого,
Невеста, взор твой ожидал:
Сдержал он княжеское слово,
На брачный пир он прискакал...
Увы! но никогда уж снова
Не сядет на коня лихого!..
 
XV
 
На беззаботную семью
Как гром слетела божья кара!
Упала на постель свою,
Рыдает бедная Тамара;
Слеза катится за слезой,
Грудь высоко и трудно дышит;
И вот она как будто слышит
Волшебный голос над собой:
«Не плачь, дитя! не плачь напрасно!
Твоя слеза на труп безгласный
Живой росой не упадёт:
Она лишь взор туманит ясный.
Ланиты девственные жжёт!
Он далеко, он не узнает,
Не оценит тоски твоей;
Небесный свет теперь ласкает
Бесплотный взор его очей;
Он слышит райские напевы...
Что жизни мелочные сны,
И стон и слёзы бедной девы
Для гостя райской стороны?
Нет, жребий смертного творенья
Поверь мне, ангел мой земной,
Не стоит одного мгновенья
Твоей печали дорогой!
 
На воздушном океане,
Без руля и без ветрил,
Тихо плавают в тумане
Хоры стройные светил;
Средь полей необозримых
В небе ходят без следа
Облаков неуловимых
Волокнистые стада.
Час разлуки, час свиданья
Им ни радость, ни печаль;
Им в грядущем нет желанья
И прошедшего не жаль.
В день томительный несчастья
Ты об них лишь вспомяни;
Будь к земному без участья
И беспечна, как они!»
 
«Лишь только ночь своим покровом
Верхи Кавказа осенит,
Лишь только мир, волшебным словом
Заворожённый, замолчит;
Лишь только ветер над скалою
Увядшей шевельнёт травою,
И птичка, спрятанная в ней,
Порхнёт во мраке веселей;
И под лозою виноградной,
Росу небес глотая жадно,
Цветок распустится ночной;
Лишь только месяц золотой
Из-за горы тихонько встанет
И на тебя украдкой взглянет, ‒
К тебе я стану прилетать;
Гостить я буду до денницы
И на шелковые ресницы
Сны золотые навевать...»
 
XVI
 
Слова умолкли в отдаленье,
Вослед за звуком умер звук.
Она, вскочив, глядит вокруг...
Невыразимое смятенье
В её груди; печаль, испуг,
Восторга пыл ‒ ничто в сравненье.
Все чувства в ней кипели вдруг;
Душа рвала свои оковы,
Огонь по жилам пробегал,
И этот голос чудно-новый,
Ей мнилось, всё ещё звучал.
И перед утром сон желанный
Глаза усталые смежил;
Но мысль её он возмутил
Мечтой пророческой и странной.
Пришлец туманный и немой,
Красой блистая неземной,
К её склонился изголовью;
И взор его с такой любовью,
Так грустно на неё смотрел,
Как будто он об ней жалел.
То не был ангел-небожитель,
Её божественный хранитель:
Венец из радужных лучей
Не украшал его кудрей.
То не был ада дух ужасный,
Порочный мученик ‒ о нет!
Он был похож на вечер ясный:
Ни день, ни ночь, ‒ ни мрак, ни свет!
 
Μετάφραση

Демон (шығыс хикаясы). Бірінші бөлім

I
 
Мұңлы Демон қуғын жан, көкті шарлап,
Күнәкар жер үстінде ұшты самғап.
Қайран қызық дәурені келіп еске,
Елестеп көз алдында-тұрды самсап.
Есіне келді күндер пейіштегі
Ол кезде өзі де пәк періште еді.
Ұшпалы жұлдыз оған тәжім етіп,
Жымиған назды сырды бөліскелі.
Білуге ынтызар жан бәрін ойлап,
Әзелгі тұмандарды жарып байқап,
Аңдады шексіз көшіп дүниенің,
Жұлдыздар әлемінде ұлан-байтақ
Онда ол сүйе білген, сене білген,
Жоқ еді онда қастық, сенбеу деген.
Бақытты тұңғышы еді-ау құдіреттің!
Буалдыр заманалар еленбеген,
Өр ойын шошытпаған үрейменен.
Көп еді-ау көргендері кеткен зымырап,
Дәрмен жоқ еске алуға бәрін бірақ.
 
II
 
Көп заман қуылған жан қаңғып бақты,
Жаһаннан пана таппай жалғыз ақты.
Біркелкі минөттердей зырғып асып,
Ғасырды ғасыр қуып өтіп жатты.
Басынып, билігі жоқ сорлы жерді,
Ләззатсыз сұмдық уын себе берді.
Көрмеді қарсылықты не бөгетті.
Өзінің айласына сол ежелгі.
Жүргенде зұлымдықпен келе-келе,
Ақыры жалықтырды оны бәле.
 
III
 
Кавказдың аспанында түсі сұсты
Пейіштің сол қуғыны зулап ұшты.
Астында алмас қырлы Қазбек тұрды,
Жарқырап мәңгі қармен аппақ түсті,
Шыңырау құж-құж тастың арасында.
Жырадай, ұқсап жылан ордасына,
Дария жарқыл қағып иреңдеді
Терек қарғып тасты, алға асыға,
Құдды бір арыстандай жалбыр жалды.
Азынап, айналаға айғай салды.
Сол үнді тау аңы да, ұшқан құс та,
Арайлы биіктерде тыңдай қалды.
Күнгейдің алтын бұлты аспандатшы,
Теректі солтүстікке кетті ұзатып
Шатқалдар қабаттасып құж-құж қатқан,
Құпия ұйқымен бір ойға батқан.
Терекке мүлгіп қана басын иіп,
Көз тіккен толқынына құйғып аққан,
Құздағы ордалардың мұнарасы,
Сұс беріп тұман жарған мұнар басы,
Қарайды күзетшідей алпамса зор, -
Кавказдың қақпасының құзар тасы.
Тәңірдің әлемі бұл сұсты ғажап!
Алайда тәкаппар рух салқын қарап
Жақтырмай тек өшіккен көз тастады,
Сәулетке құдіреті қойған қалап.
Өр асқақ маңдайында оның тегі,
Ешқандай әсер деген сезілмеді.
 
IV
 
Ал бір сәт көз алдында жайнай қалды,
Құлпырған бір сипаттар сондай сәнді.
Масаты гүлдерімен әсем көлбеп.
Грузия аңғарлары арайланды.
Шадыман шырын өлке қандай ғажап!
Теректер мұнарадай тұрған самсап.
Алуан тастары бар саймен өрлеп,
Ырғыған бұлақтары шулап ән сап.
Толқын гүл арасында бұлбұл сайрап,
Жырлаған гүл сұлуды бұлғақтаған.
Сіміріп шырын үнді гүл арулар —
Ғашықтық назға бірақ тіл қатпаған.
Шынар көп өрім талды, кең саялы,
Пүліштей желеңдерін тал жаяды.
Алаулы күннен қорқып бұғылары,
Таулардың үңгіріне тығылады.
Тіршілік гүл-гүл жайнап, жапырақ шулап
Жүз түрлі әсем үнмен тіл былдырлап,
Мың түрлі өсімдікпен, алуан гүлмен,
Масайрап бар табиғат алып тұр дем.
Талтүстің ләззатқа зар ыстық күні.
Хош иіс шық жамылған, дымқыл түні,
Көзіндей Грузия жас қызының
Қашан да нұры жарқын жұлдызының!
Алайда қуғынның қу кеудесінде,
Күншіл де салқын сезім тек өсуде, -
Тың әсер, тың сезімсіз сұстанды ол,
Ғажайып табиғаттың бейнесіне.
Кесір жан не көрсе де соның бәрін
Жек көрді, өштік жинап тек есіне.
 
V
 
Қарт Гудал салтанатқа сәні жайлы,
Салғызды ауласы кең зор сарайды.
Қашан да бейнет шеккен жасты төккен,
Құлдардың еңбектері бұл талайғы
Түседі дуалынан көлбеп ерте,
Көрші тау етегіне мол көлеңке.
Басқыш бар қашап салған тау-тасынан
Мүйісте, мұнараның дәл қасынан
Басқышпен түсер төмен өзен жаққа,
Басында чадрасы шаш жасырған,
Сылаңдап князь қызы жас Тамара
Су алар Арагваның арнасынан.
 
VI
 
Таулардың аңғарына үнсіз ылғи,
Қарайған жартастағы түнерген үй.
Ал бүгін мұнда бір той болып жатты,
Ағылтып шырын шарап зурнадан күй.
Біреуге атастырып қызын Гудал
Жиналған тойға туыс дос-жарандар.
Кілемнің үстінде отыр жас қалыңдық
Қасында сауық құрған қыздары бар.
Жарты күн жасырынды таудан асып,
Қолдарын нәшпен ұрып ән шырқасып,
Шыққанда серік қыздар қалыңдық та
Орнына ұшып тұрды билей басып,
Бір қолмен шылдырмағын шылдырлатты,
Басына соны иіріп сырғып ақты.
Біресе құйқылжыды құстай жылдам,
Кенеттен тоқтай қалып тілсіз қатты,
Наз құмар кірпігінің ар жағынан,
Жайнады жастан көзі нұр шағылған.
Не бір сәт қара басын қағып қалып,
Иіліп тәжім етіп, сәл бұрылып
Үстінде масатының жорғалайды,
Әдемі екі аяғы сылаң қағып.
Кейбір сәт жымияды әлдеқалай,
Мәз болып қуанған бір жас баладай, -
Ал сонау айдың нұры түскен көктен –
Ойнақтап су бетіне сәуле төккен, -
Тең бе сол күлімдеген бұл шырайға
Өмірдей жастық шақтай бір жарқ еткен.
 
VII
 
Ант етем ақ жұлдызбен жарым түнмен,
Ант етем атар таңмен, батар күнмен.
Алтынды Персияның патшасы да,
Тіпті бар падишалар әлем білген
Көрген жоқ жуып мұндай ақ мүсінді.
Ешбір қол ешқашан да дүниедегі,
Сүйкімді мұндай басты сипап тегі, -
Бұрымды ағытқан жоқ дәл осындай
Пейіштен жер айрылған кезден бері.
Ант етем, күн астында, дүниеде,
Ешқашан мұндай сұлу гүлдемеді.
 
VIII
 
Соңғы рет сұлудың бұл билегені,
Дариға, еркіндіктің гүл бөбегі,
Гудалдың мирасына, еркесіне,
Ертең бір өзге тағдыр төнген еді.
Алдында күткен қызды күндік күні, -
Бөтен жұрт, аян емес, күңгірт сыры.
Күтіп тұр танымайтын жат үй іші.
Күдікпен жалындады күйініші,
Соны ойлап солғын тартты жүздің әрі
Әйтсе де барлық мүсін, қимылдары,
Соншама әсем кербез терең сырлы,
Сүйкімді күйге сонша толы бәрі.
Ал, сол кез өте қалса Демон ұшып,
Сұлуға қарай қалса көзі түсіп,
Есіне пейіштегі күндер келіп,
Жалт беріп кетер еді-ау бір күрсініп.
 
IX
 
Осыны көрді Демон... Осы бір сәт,
Жанына түсініксіз ереуіл сап, -
Тас керең алапат шөл, кеудесіне,
Құйылды рақат әуен, сезім бір шат, -
Айырылған қасиетін қайта тауып,
Махаббат сұлу ізгі сезім жауып,
Жүрегі дамыл таппай тулады ұзақ,
Ләззатты сол мүсінге құмары ауып.
Баяғы бақытты аңсап арман тағы, -
Жұлдыздай тізбектеліп анталады.
Ғайбана құдірет күш бойын шырмап,
Жаңа бір зор қасірет қайталады, -
Бір кезде өзіне тән шебер тілмен,
Тұл бойы тебіренді күйік үнмен.
Бұл жаңа рухтану ма? Бүл не төтен?
Сұмдық бір сиқыр сөзді айтсам ба екен?
Ойланды, сөз таппады, ұмытты ма?
Берген жоқ ұмытуға ерік тәңірі.
Өзі де ұмытуға көнбес мәңгі.
 
X
 
Сабылтып астындағы тұлпар атын,
Сабырсыз күйеу, міне, кешке жақын,
Асығып қалыңдыққа жүріп қатты,
Ақ мөлдір Арагваға келіп қапты, -
Көк жайсаң жағасына жетті аман-сау
Тиеліп түйелерге асыл жасау,
Артында шұбатылған керуен де
Қозғалған ауыр жүкпен әрең өрге.
Бұлдырап көрінеді ұзын жолдан,
Сыңғырап қоңыраулары шықты белге
Қожасы Синодалдың кеудесі асқақ,
Келеді керуенді өзі бастап.
Белбеумен ықшам белін буып тастап.
Бетінде жарқылдаған қылыш, қанжар,
Арқада зерлі кертпе мылтығы бар.
Жеңдері шоқасының7' ойнап жолмен,
Өңірі оқаланып сәндік берген.
Қапталған гүл жібекпен ер-тұрманы,
Жүгені шашақталып өрімделген.
Ақ көбік тері шыққан мінген аттың,
Шаңдозы баға жетпес асыл заттың, -
Құлағын үрке тіккен қорқыныштан
Бұл асау тумасы ғой Қарабахтың.
Осқырып тас қиядан қалды міне,
Ыршыған толқындардың көбігіне,
Қатерлі тар қия ғой жаға жолы!
Сол жағы жартастарға толы мүлде,
Оң жақта бүлік өзен аласұрған,
Күн міне кешеңдеді, - қарлы шыңнан,
Сырылды жарық сәуле, тұман түсті,
Асығыс керуен де жүрді жылдам.
 
XI
 
Көрінді күмбез бейіт бір аулақтан –
Князьдың мәйіті бар мұнда жатқан,
Көрінген киелі боп көптен бері,
Ер екен кекшіл қолдан қаза тапқан.
Не тойға, не майданға сапар шексе,
Бұл тұстан, не асығыс біреу өтсе,
Бейіттің қасына кеп оқыр дұға
Елжіреп өлген жанды алып еске.
Сол дұға жолаушыны жалбарынған,
Сақтайтын мұсылманның қанжарынан.
Бірақ та қайсар күйеу,
Албырт жаны,
Ғұрыпын аталардың жақтырмады.
Оны арбап зұлымдықпен бұзды
Демон, Бір тағат сиынуға таптырмады.
Арбалып түн жамылған күйеу ұйып,
Құшқандай қалыңдығын оймен сүйіп...
Кенеттен қараңдады екеу алдан,
Атылды оқ! Қандай бәле келе қалған?
Шыңылдақ үзеңгіге шіреп аяқ
Көзіне сеңсең бөркін баса таяп,
Ер князь үндеместен шыдап бақты,
Қолдағы түркі мылтық жарқыл қақты
Қамшысын иірді де ақиықтай,
Шүйіліп еді, тағы мылтық атты!
Кенеттен қиқу мен зар араласты,
Жаңғыртып айқай мен шу сайды басты
Ұзаққа созылмады айқай бірақ,
Жасқаншақ грузиндер кейін қашты.
 
XII
 
Бұл маңай бола қалды енді жым-жырт,
Түйелер тықсырылып қалған үркіп,
Аттардан сұлап түскен өліктерге,
Қарайды үрейленіп басын сілкіп,
Ақырын қоңыраулары күңгір қақты,
Тербетіп сол меңіреу құз-алқапты.
Таланды жасауы бай бұл керуен,
Христиан денелерін көріп жерден
Көкте жүр шыр айналып құзғын, қарға,
Елінен бұйырмады енді оларға
Қабірлер монастырьдың астындағы,
Киелі орын болған бабаларға.
Анасы, қарындасы алыс жерден,
Бүркеніп қара шәлі қайғы, шермен
Бұлардың моласына келе алмайды,
Зар төгіп, аза тұтып енді елінен.
Алайда ықыласты қолмен бір жан,
Жартасқа қарауылдап жолда тұрған,
Кресті белгі үшін қояр қадап,
Көктемде өскен пүліш өрімделіп,
Меруерт гүлдерімен оны алқалап,
Аймалар сол қабырға беріп көрік.
Талайлар қиыр жолдан жаяу келіп,
Тынығар тәңірдің бұл саясында,
Шаршаған денесіне демеу беріп.
 
XIII
 
Құйғып ат киіктен де жылдамырақ,
Осқырып жау көргендей ұшты зымырап,
Біресе арындап қап ырғып тулап,
Танауын делдитеді желді тыңдап.
Тұяқтың тағасымен шаңқылдаған
Біресе қара жерді тарып қалып,
Біресе сілкіп жалын ұйпаланған,
Ес-түссіз алға қарай келеді ағып.
Үстінде иесі бар оның үнсіз!
Келеді кейде соғып басын ерге,
Құшады аттың жалын құр дәрменсіз.
Тізгінді тарта алмайды мүскін пенде,
Аяғын үзеңгіге қойды тіреп.
Үйрілді тебінгіге қан сіркіреп.
Жүйрігім, жебедей сен, шырқап ағып,
Иеңді, қан қырғыннан шықтың алып.
Амал не, осетиннің ажал оғы –
Түнекте тура тиіп, жалмады оны.
 
XIV
 
Гудалдың туыстары жылап, налып,
Топырлап ауласына толды халық,
Кімнің бұл бұлауланған аты екен,
Жығылған қақпа алдында тасқа барып?
Кім екен демі біткен салт атты бұл?
Қоңырқай маңдайынан, әжімінде
Шайқастың абыржыған сілемі тұр,
Киімі қарулары батқан қанға,
Соңғы рет жан таласты жармасқанда,
Бір қолы ат жалында қалған қатып
Қалыңдық, жас жарыңды, түн басқанда
Сарғайып көп тоспадың, шегіп мұңды.
Князьдің сертін жарың сақтай білді,
Тойыңа жетіп міне, ол жығылды.
Дариға! Бұл өмірде, енді бірақ
Мінбес ол тұлпарына жатқан құлап.
Алаңсыз бұл бір үйге тыныш бәрі,
Тәңірдің нажағайдай түсті кәрі.
Құлады төсегіне есі кетіп,
Тамара, сорлы бейбақ, шықты зары.
Ағылып көзінен жас мөлтілдеген
Қабынып көкірегі дем алды әрең
Кенеттен естілгендей бір жат күбір,
Сиқырлы үнмен біреу күңіренген:
 
"Жылама, жас бөбегім, естен танба,
Көз жасың нұр боп тамбас өлі жанға.
Күйігі маңдайыңа шоқ тастайды
Жанарың айналады құр тұманға.
Алыста білмейді ол, халіңді бір
Түсінбес сырларына қайғының бұл.
Аймалап көз жанарын өшіп қалған
Аспанның жарығы оған құяды нұр.
Тыңдайды пейіштің ол мақамдарын,
Жаннаттың жас мейманы, сүйген бәрін
Неғылсын жер ұйқысын, қыздың шерін?
Неғылсын сорлы қыздың жас пен зарын?
Наншы сен, ақ періштем, бұл өмірде
Аяулы қасіретіңнің бір лебіне
Татымас ажалдының армандары
Құр бұлдыр аңсағаны жалғандағы
Мұхитты көкте тізіліп
Қанатсыз не желкенсіз.
Сансыз сәуле сызылып,
Тұманда жүзіп, жүр үнсіз.
Көз жетпейтін ну түзде,
Көрінбей ізі, шоғыры,
Ұстатпай самғар ілезде,
Бұлттардың шуда тобыры.
Қуанбас олар қосылса.
Ажырасса да мұң емес.
Келешекке жоқ ынта
Өткенін де елемес
Кезінде көп қайғырған,
Ал соларды, еске сен,
Жер ісіне бол бейқам.
Солардай бол, әсте сен!
Кавказдың қиясына кең алқапқа
Тек қана түн көрпесін жайған шақта,
Сиқырлы сөзге өлем қулай ұйып,
Тіл қатпай дыбыстарын қойған шақта,
Тек жел бір шатқалдарға өрлегенде
Шөптерді солып қалған тербегенде,
Сондағы паналаған зарлы құстар
Қанатын түнде шат боп сермегенде,
Құлпырған кезде гүлдер, түн жамылған
Жүзімнің сабағынан тамылжыған,
Аспанның нәрін жұтып, мейірі қанып
Алтын түс аспандағы ай ұрланып,
Көзін бір тіккен кезде саған қарап,
Мен саған ұшып келем қағып қанат,
Болармын таң атқанша саған қонақ.
Жібектей кірпігіңді маужыратып,
Ұйықтатам алтын түспен балбыратып... "
 
XVI
 
Бұл сөздер аулақ барып өшті құрып,
Дыбыстан кейін дыбыс жатты тынып.
Қарады атып тұрып қыз жан-жаққа...
Әлемет кеудесінде әлек туып,
Мұң, үрей, шаттық, думан тіпті бөлек
Жалындап сезім қайта кетсе керек.
Жан шіркін өз бұғауын үзіп жатты,
Жөнелді тамырында лаулап қатты,
Әлі де арбағандай қызды сол үн,
Ғаламат, тосын әуен сыры тәтті.
Тек қана таң сәріде қалжырады,
Көздерін жұмды сұлу, маужырады.
Келген жат ойын бұзып сорлы қыздың
Сәуегей сол қиялға ауды жаны.
Керемет жат әсермен қызды арбады
Тілсіз сол тұман түсті, кезбе, тантық,
Жайнап бір сұлулықпен жерге таңсық,
Иіліп бас жағында тұрды сол жат,
Мұңайып сорлы қызды аяғансып.
Емес ол ақ періште келген көктен, -
Тәңірі сақтасын деп әмір еткен,
Безеген қос арайдың шұғыласын,
Тәжі жоқ әсемдеген дудар басын
Емес бұл, дозақтың да сұмырайы,
Күнәлы азапқор ма, жоқ, жоқ анық
Айқын кеш секілді емес оның райы,
Күн емес, не түн емес, - емес жарық.
 
Σχόλια