✕
Original lyrics
Хаджи Абрек
Велик, богат аул Джемат,
Он никому не платит дани.
Его стена — ручной булат,
Его мечеть — на поле брани.
Его свободные сыны
В огнях войны закалены,
Дела их громки по Кавказу,
В народах дальних и чужих,
И сердца русского ни разу
Не миновала пуля их.
По небу знойный день катится,
От скал горячих пар струится;
Орел, недвижим на крылах,
Едва чернеет в облаках;
Ущелья в сон погружены —
В ауле нет лишь тишины.
Аул встревоженный пустеет,
И под горой, где ветер веет,
Где из утеса бьет поток,
Стоит внимательный кружок.
Об чем ведет переговоры
Совет джематских удальцов?
Хотят ли вновь пуститься в горы
На ловлю чуждых табунов?
Не ждут ли русского отряда,
До крови лакомых гостей?
Нет — только жалость и досада
Видна во взорах узденей.
Покрыт одеждами чужими,
Сидит на камне между ними
Лезгинец дряхлый и седой,
И льется речь его потоком,
И вкруг себя блестящим оком
Печально водит он порой.
Рассказу старого лезгина
Внимали все. Он говорил:
«Три нежных дочери, три сына
Мне бог на старость подарил,
Но бури злые разразились,
И ветви древа обвалились,
И я стою теперь один,
Как голый пень среди долин.
Увы, я стар! Мои седины
Белее снега той вершины.
Но и под снегом иногда
Бежит кипучая вода!..
Сюда, наездники Джемата!
Откройте удаль мне свою!
Кто знает князя Бей-Булата?
Кто возвратит мне дочь мою?
В плену сестры ее увяли,
В бою неровном братья пали, —
В чужбине двое, а меньшой
Пронзен штыком передо мной.
Он улыбался, умирая!
Он, верно, зрел, как дева рая
К нему слетела пред концом,
Махая радужным венцом!..
И вот пошел я жить в пустыню
С последней дочерью своей.
Ее хранил я, как святыню;
Всё, что имел я, было в ней:
Я взял с собою лишь ее
Да неизменное ружье.
В пещере с ней я поселился,
Родимой хижины лишен:
К беде я скоро приучился,
Давно был к воле приучен.
Но час ударил неизбежный,
И улетел птенец мой нежный!..
Однажды ночь была глухая,
Я спал... Безмолвно надо мной
Зеленой веткою махая,
Сидел мой ангел молодой.
Вдруг просыпаюсь: слышу, шепот, —
И слабый крик, — и конский топот...
Бегу и вижу — под горой
Несется всадник с быстротой,
Схватив ее в свои объятья.
Я с ним послал свои проклятья.
О, для чего, второй гонец,
Настичь не мог их мой свинец!
С кровавым мщеньем, вот здесь скрытым,
Без сил отмстить за свой позор,
Влачусь я по горам с тех пор,
Как змей, раздавленный копытом.
И нет покоя для меня
С того мучительного дня...
Сюда, наездники Джемата!
Откройте удаль мне свою!
Кто знает князя Бей-Булата?
Кто привезет мне дочь мою?»
«Я!» — молвил витязь черноокий,
Схватившись за кинжал широкий,
И в изумлении немом
Толпа раздвинулась кругом.
«Я знаю князя! Я решился!..
Две ночи здесь ты жди меня:
Хаджи бесстрашный не садился
Ни разу даром на коня.
Но если я не буду к сроку,
Тогда обет мой позабудь
И об душе моей пророку
Ты помолись, пускаясь в путь».
Взошла заря. Из-за туманов
На небосклоне голубом
Главы гранитных великанов
Встают, увенчанные льдом.
В ущелье облако проснулось,
Как парус розовый, надулось
И понеслось по вышине.
Всё дышит утром. За оврагом
По косогору едет шагом
Черкес на борзом скакуне.
Еще ленивое светило
Росы холмов не осушило.
Со скал высоких, над путем,
Склонился дикий виноградник,
Его серебряным дождем
Осыпан часто конь и всадник.
Небрежно бросив повода,
Красивой плеткой он махает
И песню дедов иногда,
Склонясь на гриву, запевает.
И дальний отзыв за горой
Уныло вторит песни той.
Есть поворот — и путь, прорытый
Арбы скрипучим колесом,
Там, где красивые граниты
Рубчатым сходятся венцом.
Оттуда он, как под ногами,
Смиренный различит аул,
И пыль, поднятую стадами,
И пробужденья первый гул,
И на краю крутого ската
Отметит саклю Бей-Булата,
И, как орел, с вершины гор
Вперит на крышу светлый взор.
В тени прохладной, у порога,
Лезгинка юная сидит.
Пред нею тянется дорога,
Но грустно вдаль она глядит.
Кого ты ждешь, звезда востока,
С заботой нежною такой?
Не друг ли будет издалёка?
Не брат ли с битвы роковой?
От зноя утомясь дневного,
Твоя головка уж готова
На грудь высокую упасть;
Рука скользнула вдоль колена,
И неги сладостная власть
Плечо исторгнула из плена;
Отяготел твой ясный взор,
Покрывшись влагою жемчужной;
В твоих щеках как метеор
Играет пламя крови южной;
Уста волшебные твои
Зовут лобзание любви.
Немым встревожена желаньем,
Обнять ты ищешь что-нибудь,
И перси слабым трепетаньем
Хотят покровы оттолкнуть.
О, где ты, сердца друг бесценный!..
Но вот — и топот отдаленный,
И пыль знакомая взвилась,
И дева шепчет: «Это князь!»
Легко надежда утешает,
Легко обманывает глаз:
Уж близко путник подъезжает...
Увы, она его не знает
И видит только в первый раз!
То странник, в поле запоздалый,
Гостеприимный ищет кров;
Дымится конь его усталый,
И он спрыгнуть уже готов...
Спрыгни же, всадник!.. Что же он
Как будто крова испугался?
Он смотрит! Краткий, грустный стон
От губ сомкнутых оторвался,
Как лист от ветви молодой,
Измятый летнею грозой!
«Что медлишь, путник, у порога?
Слезай с походного коня.
Случайный гость — подарок бога.
Кумыс и мед есть у меня.
Ты, вижу, беден, — я богата.
Почти же кровлю Бей-Булата!
Когда опять поедешь в путь,
В молитве нас не позабудь!»
Хаджи Абрек
Аллах спаси тебя, Леила!
Ты гостя лаской подарила;
И от отца тебе поклон
За то привез с собою он.
Леила
Как! Мой отец? Меня поныне
В разлуке долгой не забыл?
Где он живет?
Хаджи Абрек
Где прежде жил:
То в чуждой сакле, то в пустыне.
Леила
Скажи: он весел, он счастлив?
Скорей ответствуй мне...
Хаджи Абрек
Он жив.
Хотя порой дождям и стуже
Открыта голова его...
Но ты?
Леила
Я счастлива.
Хаджи Абрек
(тихо)
Тем хуже!
Леила
А? что ты молвил?..
Хаджи Абрек
Ничего!
Сидит пришелец за столом.
Чихирь с серебряным пшеном
Пред ним, не тронуты доселе,
Стоят! Он странен, в самом деле!
Как на челе его крутом
Блуждают, движутся морщины!
Рукою лет или кручины
Проведены они по нем?
Развеселить его желая,
Леила бубен свой берет;
В него перстами ударяя,
Лезгинку пляшет и поет.
Ее глаза как звезды блещут,
И груди полные трепещут;
Восторгом детским, но живым
Душа невинная объята:
Она кружится перед ним,
Как мотылек в лучах заката.
И вдруг звенящий бубен свой
Подъемлет белыми руками;
Вертит его над головой
И тихо черными очами
Поводит, — и, без слов, уста
Хотят сказать улыбкой милой:
«Развеселись, мой гость унылый!
Судьба и горе — всё мечта!»
Хаджи Абрек
Довольно! Перестань, Леила,
На миг веселость позабудь:
Скажи, ужель когда-нибудь
О смерти мысль не приходила
Тебя встревожить? Отвечай.
Леила
Нет! Что мне хладная могила?
Я на земле нашла свой рай.
Хаджи Абрек
Еще вопрос: ты не грустила
О дальней родине своей,
О светлом небе Дагестана?
Леила
К чему? Мне лучше, веселей
Среди нагорного тумана.
Везде прекрасен божий свет.
Отечества для сердца нет!
Оно насилья не боится,
Как птичка вырвется, умчится.
Поверь мне — счастье только там,
Где любят нас, где верят нам!
Хаджи Абрек
Любовь!.. Но знаешь ли, какое
Блаженство на земле второе
Тому, кто всё похоронил,
Чему он верил, что любил!
Блаженство то верней любови
И только хочет слез да крови.
В нем утешенье для людей,
Когда умрет другое счастье;
В нем преступлений сладострастье,
В нем ад и рай души моей.
Оно при нас всегда, бессменно,
То мучит, то ласкает нас...
Нет, за единый мщенья час,
Клянусь, я не взял бы вселенной!
Леила
Ты бледен?
Хаджи Абрек
Выслушай. Давно
Тому назад имел я брата;
И он — так было суждено —
Погиб от пули Бей-Булата.
Погиб без славы, не в бою,
Как зверь лесной, — врага не зная,
Но месть и ненависть свою
Он завещал мне, умирая.
И я убийцу отыскал,
И занесен был мой кинжал,
Но я подумал: «Это ль мщенье?
Что смерть! Ужель одно мгновенье
Заплатит мне за столько лет
Печали, грусти, мук?.. О нет!
Он что-нибудь да в мире любит:
Найду любви его предмет,
И мой удар его погубит!»
Свершилось наконец. Пора!
Твой час пробил еще вчера.
Смотри, уж блещет луч заката!..
Пора! я слышу голос брата.
Когда сегодня в первый раз
Я увидал твой образ нежный,
Тоскою горькой и мятежной
Душа, как адом, вся зажглась.
Но это чувство улетело...
Валлах! исполню клятву смело!
Как зимний снег в горах бледна,
Пред ним повергнулась она
На ослабевшие колени;
Мольбы, рыданья, слезы, пени
Перед жестоким излились.
«Ох, ты ужасен с этим взглядом!
Нет, не смотри так! Отвернись!
По мне текут холодным ядом
Слова твои... О, боже мой!
Ужель ты шутишь надо мной?
Ответствуй! ничего не значат
Невинных слезы пред тобой?
О, сжалься!.. Говори — как плачут
В твоей родимой стороне?
Погибнуть рано, рано мне!..
Оставь мне жизнь! Оставь мне младость!
Ты знал ли, что такое радость?
Бывал ли ты во цвете лет
Любим, как я?.. О, верно, нет!»
Хаджи в молчанье роковом
Стоял с нахмуренным челом.
«В твоих глазах ни сожаленья,
Ни слез, жестокий, не видать!..
Ах!.. Боже!.. Ай!.. дай подождать!..
Хоть час один... одно мгновенье!!.»
Блеснула шашка. Раз — и два!
И покатилась голова...
И окровавленной рукою
С земли он приподнял ее.
И острой шашки лезвиё
Обтер волнистою косою.
Потом, бездушное чело
Одевши буркою косматой,
Он вышел и прыгнул в седло.
Послушный конь его, объятый
Внезапно страхом неземным,
Храпит и пенится под ним,
Щетиной грива, ржет и пышет,
Грызет стальные удила,
Ни слов, ни повода не слышит
И мчится в горы как стрела.
Заря бледнеет. Поздно, поздно,
Сырая ночь недалека!
С вершин Кавказа тихо, грозно
Ползут, как змеи, облака,
Игру бессвязную заводят,
В провалы душные заходят,
Задев колючие кусты,
Бросают жемчуг на листы.
Ручей катится — мутный, серый,
В нем пена бьет из-под травы
И блещет сквозь туман пещеры,
Как очи мертвой головы.
Скорее, путник одинокой!
Закройся буркою широкой,
Ремянный повод натяни,
Ремянной плеткою махни.
Тебе вослед еще не мчится
Ни горный дух, ни дикий зверь,
Но если можешь ты молиться,
То не мешало бы — теперь.
«Скачи, мой конь! Пугливым оком
Зачем глядишь перед собой?
То камень, сглаженный потоком!..
То змей блистает чешуей!..
Твоею гривой в поле брани
Стирал я кровь с могучей длани;
В степи глухой, в недобрый час,
Уже не раз меня ты спас.
Мы отдохнем в краю родном.
Твою уздечку еще боле
Обвешу русским серебром,
И будешь ты в зеленом поле.
Давно ль, давно ль ты изменился,
Скажи, товарищ дорогой?
Что рано пеною покрылся?
Что тяжко дышишь подо мной?
Вот месяц выйдет из тумана,
Верхи дерев осеребрит,
И нам откроется поляна,
Где наш аул во мраке спит,
Заблещут, издали мелькая,
Огни джематских пастухов,
И различим мы, подъезжая,
Глухое ржанье табунов,
И кони вкруг тебя столпятся...
Но стоит мне лишь приподняться,
Они в испуге захрапят
И все шарахнутся назад:
Они почуют издалёка,
Что мы с тобою дети рока!..»
Долины ночь еще объемлет,
Аул Джемат спокойно дремлет,
Один старик лишь в нем не спит.
Один, как памятник могильный,
Недвижим, близ дороги пыльной,
На сером камне он сидит.
Его глаза на путь далекой
Устремлены с тоской глубокой.
«Кто этот всадник? Бережливо
Съезжает он с горы крутой;
Его товарищ долгогривый
Поник усталой головой.
В руке, под буркою дорожной,
Он что-то держит осторожно
И бережет как свет очей».
И думает старик согбенный:
«Подарок, верно, драгоценный
От милой дочери моей!»
Уж всадник близок, под горою
Коня от вдруг остановил,
Потом дрожащею рукою
Он бурку темную открыл,
Открыл — и дар его кровавый
Скатился тихо на траву.
Несчастный видит — боже правый! —
Своей Леилы голову!..
И он, в безумном восхищенье,
К своим устам ее прижал!
Как будто ей передавал
Свое последнее мученье.
Всю жизнь свою в единый стон,
В одно лобзанье вылил он.
Довольно люди ‹и› печали
В нем сердце бедное терзали!
Как нить, истлевшая давно,
Разорвалося вдруг оно,
И неподвижные морщины
Покрылись бледностью кончины.
Душа так быстро отлетела,
Что мысль, которой до конца
Он жил, черты его лица
Совсем оставить не успела.
Молчанье мрачное храня,
Хаджи ему не подивился;
Взглянул на шашку, на коня —
И быстро в горы удалился.
Промчался год. В глухой теснине
Два трупа смрадные, в пыли,
Блуждая, путники нашли
И схоронили на вершине.
Облиты кровью были оба,
И ярко начертала злоба
Проклятие на их челе.
Обнявшись крепко, на земле
Они лежали, костенея,
Два друга с виду — два злодея!
Быть может, то одна мечта,
Но бедным странникам казалось,
Что их лицо порой менялось,
Что всё грозили их уста.
Одежда их была богата,
Башлык их шапки покрывал, —
В одном узнали Бей-Булата,
Никто другого не узнал.
Translation
Chadży Abrek [1]
I.
Auł Dżemata wielki, bogaty,
Nie płaci dani, własną ma wolę,
Murami jego — ręczne bułaty,
Meczetem jego — bojowe pole.
A jego wolni, dzielni synowie,
Zahartowani w krwawych walk żarze.
Ich sławę cały Kaukaz opowie;
Zna ją i sąsiad i ludy wraże;
A strzał ich pewny, każdy uśmierca,
Nigdy ruskiego nie chybił serca.
∗
∗ ∗
Niebo aż płonie; dzień tak gorący.
Że ze skał spiekłych para się wije;
Orzeł, na skrzydłach w chmurze wiszący,
Jak punkt czerniejąc, zwolna się kryje.
Cisza, gdzie tylko zwrócisz oczyma,
W aule[2] tylko spokoju niéma;
I lud w popłochu zwraca swe kroki,
Gdzie strumień bije z twardej opoki.
Powoli tłum się w krąg jeden splata;
O czemże radzą męże Dżemata?
Czyli się w góry chcą puścić znowu,
Dla trzód sąsiednich śmiałéj grabieży?
A może chciwy krwi i połowu
Z mordem i ogniem wróg wieczny bieży?
O nie! bo tylko smutne spojrzenie
Rzucają wszyscy dzielni uzdzienie.[3]
W obcego aułu odziany szaty,
Siedząc na głazie pomiędzy niemi,
Siwy lezginiec, schylony laty
Przemawia do nich słowy rzewnemi;
A z oka, które ogniem mu błyska,
Dokoła tęskne spojrzenie ciska.
Wszyscy, współczując starca boleści,
Słuchali smutnéj jego powieści:
„Trzech dzielnych synów, trzy krasne córy,
Na stare lata to mój skarb cały!
Na stare lata to mój skarb cały!
Wtem nadciągnęły piorunne chmury,
Wszystkie gałęzie drzewa złamały:
I teraz stoję oto jedyny,
Jako pień nagi pośród doliny.
Niestety! dzisiaj już jestem stary,
A włos mój bielszy niż śnieżne szczyty;
Lecz czasem, pędząc kipiące wary,
Pod śniegiem strumień bywa ukryty.
Wzywam was, dzielne syny Dżemata!
Kto mi odwagę swoją pokaże?
Który z was szacha zna Bej-Bułata,
Córkę niech wróci, hańbę mą zmaże!
W niewoli dwoje zwiędło mych dzieci;
Syny zginęli w walce zaciętéj:
Dwaj z nich w obczyźnie, a przy mnie trzeci,
Przez wroga w piersi bagnetem pchnięty.
Konając, uśmiech taki miał szczery!
Bo pewno widział biedny młodzieniec,
Jak się doń rajska zbliżała Peri,
Trzymając w ręku tęczowy wieniec.
Z aułu, nieszczęsnym znękany bojem,
Uciec musiałem precz na pustynię
Z córką, jedynem dziecięciem mojem.
Jam ją czcił, wielbił, jako świątynię;
Nic nie ceniłem na świecie po niéj,
I nic nie wziąłem, prócz wiernéj broni.
Z córką w jaskini dzikiéj się mieszczę;
Na wszelką biedę była wytrwałą.
Wtem cios spadł na mnie ostatni jeszcze:
Miłe me pisklę precz uleciało!
Było to w nocy: we śnie me
Tchnęło spokojem; śród ciszy błogiéj
Tylko szeleścił wicią zieloną,
Siedząc nademną mój anioł drogi.
Nagle szmer jakiś ze snu mnie budzi,
Słyszę krzyk słaby i tentent konia;
Biegnę i widzę, co? czy wzrok łudzi?
Jeździec na koniu pędzi śród błonia,
W objęciach drogie dziecię me trzyma!
Zaraz za niemi gońca posłałem,
Ale broń wierna chybiła strzałem;
Próżnom ich ścigał klątwą, oczyma.
Z pragnieniem zemsty w piersi ukrytem,
Niezdolny pomścić krzywdy, co plami,
Włóczę się odtąd między górami
Jak wąż, zdeptany końskiem kopytem.
Odtąd już spokój odbiegł odemnie,
I dziś go w świecie szukam daremnie.
Wzywam was, dzielne syny Dżemata!
Kto mi odwagę swoję pokaże?
Który z was szacha zna Bej-Bułata,
Niech córkę wróci, hańbę mą zmaże!”.
— „Ja!” — nagle młodzian wrzasł czarnooki,
Chwytając ręką kindżał szeroki.
W niemém milczeniu tłum zadziwiony
Na dwie się przed nim rozstąpił strony.
— „O! ja znam szacha! ja pomszczę ciebie!
Za dwa dni będziesz miał wieść odemnie.
Nieulękniony Chadży zna siebie:
Na konia nigdy nie siadł daremnie.
A jeśli na czas tu nie przybędzie,
Nie sądź, że słowa jego cię zwiodły;
Lecz przed podróżą pamiętaj wszędzie
Wznieść do Proroka za nim twe modły”.
II.
Już wstaje zorza; nikną tumany.
Na głębi niebios już lazurowéj
Wstają olbrzymie granitów głowy,
A każdy w wieniec z lodu przybrany.
Chmurka zbudzona w skał rozpadlinie,
Jakby różowy żagiel nadęta,
Pędzi ku jasnej niebios wyżynie;
Cała natura snem nawpół zdjęta,
I jeszcze słońca promień złocisty
Ze wzgórz nie schłonął rosy srebrzystéj.
Za jarem, w góry, noga za nogą
Czerkies na dzielnym rumaku dąży;
Ze skał wysokich zwieszon nad drogą
Dziki winograd nieraz okrąży
Jeźdzca i konia gałęźmi swemi,
Obsypie łzami rosy srebrnémi.
Niedbale wodze wypuścił z dłoni,
Zdobną plecionkę w swym ręku kręci;
To się ku grzywie rumaka skłoni,
To tęskną pieśnią cześć dziadom święci.
Odległe echo sąsiednich wzgórzy
Ponuro jego śpiewowi wtórzy.
∗
∗ ∗
Droga się skręca, gdzie ślad wyryty
Głęboko arby[4] skrzypiącem kołem;
A obok świetne szczytów granity
Jak wieniec śnieżnym łączą się czołem.
Ztąd, jakby miał go już pod nogami,
W dole spokojny auł spostrzega,
I pył, wzniesiony bydła śladami,
I tabun koni, co śród łąk biega.
Spojrzenie jego nagle dolata
Do krańca aułu, sakli[5] Bułata.
I jako orzeł z wierzchołka góry
Zagłębił w saklę swój wzrok ponury.
∗
∗ ∗
Na progu dziéwczę z lezginów rodu
Siedzi i tęsknie w dal topi oczy.
Kogo to czekasz, o gwiazdo wschodu,
Że taki smutek twą duszę tłoczy?
Może ma przybyć twój druh zdaleka?
Albo powrócić brat z bitwy srogiéj?
Senna od skwaru twoja powieka,
Głowa chce spocząć na piersi drogiéj.
I osunęła się ręka biała,
I nagle słodka rozkoszy siła
Z więzów zasłony ramię wyrwała;
A ociężałość wzrok twój przyćmiła,
Oblawszy oczy rosą perlistą.
Policzki grają krwią płomienistą
Krain południa; usta czarowne
Milczą, a jednak takie wymowne!
Tchną samą lubość. A twoje łono
Wznosząc się, z lekką igra zasłoną.
„Gdzieżeś jedyny, o mój kochany?”
Lecz ot już tentent słyszéć się daje,
Na drodze pędzą kurzu tumany.
„To szach!” lezginka szepcze i wstaje.
Próżno się marną nadzieją cieszy,
Bo łatwo oczy zwodzą zdaleka;
Dostrzega jeźdzca, co ku niéj spieszy;
Ale to nie szach, którego czeka:
To jakiś obcy strudzon śród drogi,
W gościnne do niéj przybywa progi.
Rumak zmęczony, aż cały w pianie,
Jeździec chce skoczyć, zda się wnet stanie.
Zsiadajże jeźdzcze!... I czegóż zmudzi?
Ta sakla, zda się w nim przestrach budzi,
Spojrzał.. westchnienie krótkie, stłumione,
Z ust wpół otwartych nagle wypada,
Jak listek, gdy nim wicher owłada,
I szybko niesie w nieznaną stronę.
„Czegóż wędrowcze czekasz u proga?
Zsiadajże prędzéj z twego rumaka,
Wszak przypadkowy gość darem Boga?
Jest miód i kumys, strawa wszelaka.
Tyś widzę biedny, lecz jam bogata;
Uczcijże, proszę, dach Bej-Bułata!
A kiedy znowu puścisz się daléj,
Pomnij, żebyśmy w twych modłach stali”.
Chadży Abrek.
Niech Ałła, Lejlo, tobie nagrodzi,
Że tu odpocznie jeździec strudzony;
Ale niepróżno on tu przychodzi:
Od twego ojca niesie pokłony.
Lejla.
Od mego ojca? Powiedzie, czyli
On nie zapomniał mnie do téj chwili?
A gdzie on mieszka?
Chadży Abrek.
Po twojéj stracie
Mieszka w pustyni lub w obcéj chacie.
Lejla.
Czy szczęśliw, wesół?
Chadży Abrek.
On dotąd żyje,
Choć nieraz w głowę wiatr z burzą bije.
A ty?
Lejla.
Jam szczęśliwa.
Chadży Abrek (pocichu).
Tém gorzéj.
Lejla.
Co mówisz?
Chadży Abrek.
Nic!
∗
∗ ∗
I gość milczący siedzi przy stole,
A czychir[6] z ryżem stoi nietknięty;
Dziwny to człowiek i niepojęty!
A zmarszczki tłumem błądzą po czole.
Czy wiek je wyrył? albo też ręka
Zawistnych losów groźnie go nęka?
∗
∗ ∗
Lejla, chcąc gościa rozjaśnić czoło,
Chwyta bębenek, bije palcami,
Wznosi do góry, obraca wkoło,
Tańczy lezginkę, wtórząc pieśniami.
Jak gwiazdy oczy jéj blaskiem płoną,
I lekkie drzenie wznosi jéj łono.
Z dziecięcą myślą, z pogodném czołem,
Tonąc z zapałem w tém uniesieniu,
Przed gościem wdzięcznie kręci się kołem,
Jako w zachodnim motyl promieniu.
Znowu bębenek dźwięczny podnosi,
I białą ręką wkoło nim toczy,
I czarne w gościa utkwiła oczy;
Milczy, lecz miłym uśmiechem prosi:
„Ponury gościu, rozjaśń oblicze,
Wszak ciosy losu — mary zwodnicze”.
Chadży Abrek.
Dość tego, przestań, przestań, Leile,
Porzuć wesołość twoją na chwilę,
Powiedz, czy kiedy cię przestraszyła
Myśl śmierci, dręcząc mary groźnemi?
Lejla.
Nigdy! bo na co chłodna mogiła,
Kiedym znalazła mój raj na ziemi?
Chadży Abrek.
A czy tęsknota dręczyła ciebie,
Kiedyś wspomniała o twéj rodzinie,
Dagestanu gór jasnem niebie?
Lejla.
Dlaczego? kiedy lepiej mi ninie.
Choć tu wokoło mgliste tumany,
Wszędzie jest pięknym, wdzięcznym świat boży.
Wyraz ojczyzna sercu nieznany;
Nie wie, co przymus: jak ptaszek hoży
Wyrwie się, umknie... Tam jest ojczyzna,
Gdzie kto z ufnością miłość nam wyzna.
Chadży Abrek.
Miłość... a wiész ty, jakie téż inne
Szczęście na ziemi znajdzie dla siebie
Ten, co już wszystko, wszystko pogrzebie,
W co wierzył! kochał, w lata niewinne?
Rozkosz pewniejsza to od miłości!
Ona łez tylko i krwi pożąda.
I radość wtedy w duszy zagości,
Gdy na zgon szczęścia drugich spogląda.
W niém cały urok życia się mieści,
W niém mojéj duszy i raj i piekło.
Ono nam zawsze wierne, czy pieści,
Czy téż męczarnią gnębi zaciekłą.
Za chwilę zemsty, co czeka lata,
Nie wziąłbym nawet całego świata!
Lejla.
Jakżeś ty blady!
Chadży Abrek.
Słuchaj! już dawno
Jam jedynego utracił brata;
Ąle śmierć jego nie była sławną:
Jak dzikie zwierzę, nieznając wroga,
Poległ od kuli Beja-Bułata!
Lecz mnie przekazał zemstę przy zgonie,
A taka wola święta jak Boga!
Odkryłem zbójcę, Już w jego łonie
Mój kindżał wierny utopić chciałem;
Alem pomyślał: czyż to pomszczenie?
I cóż śmierć znaczy? czyż jedno mgnienie
Równać się może z mém życiem całém?
Stanleż za moje smutki, męczarnie?
Na całym świecie wszak coś istnieje,
W czém jego szczęście, jego nadzieje.
Więc niech to zemsta moja ogarnie!
Stało się! chwila zemsty już blizka:
Wczoraj wybiła twoja. godzina.
Patrz! oto zachód krwawy blask ciska!
Już czas! głos brata mnie napomina...
Kiedym na wdzięczne oblicze twoje
Dzisiaj me pierwsze rzucił spojrzenie,
Ciężka tęsknota i niepokoje
Objęły duszę w bólu płomienie;
Lecz to wrażenie już uleciało,
I mą przysięgę wypełnię śmiało.
∗
∗ ∗
Jak śnieg na górach Leila blada;
Drząc, na kolana przed nim upada.
Od strasznéj groźby cała truchleje,
Błaga, zaklina, rzewne łzy leje.
∗
∗ ∗
„O! jakże patrzysz na mnie grobowo,
Odwróć twe oczy! Biadaż mi, biada!
O! każde groźne, coś wyrzekł słowo,
Jako jad zimny na mnie upada.
Straszneż to żarty, co nic nie znaczą?...
Więc nie rozczulą cię łzy niewinnéj?
Zmiłuj się! powiedz! powiedz jak płaczą
Kobiety w twojéj stronie rodzinnéj?
Umrzeć! by zemście uczynić zadość!
Umrzeć tak młodo! Daruj mi życie!
Powiedz, czy wiesz ty, co znaczy radość?
Byłżeś kochany w życia rozkwicie?”
Lecz Chadży milczy, stoi ponury,
A czoło jego osiadły chmury...
∗
∗ ∗
„Litościm w oczach twych nie ujrzała,
Mimo rozpaczy, łez i prośb tyle...
Zmiłuj się! czekaj, czekaj o Ałła!
Jeszcze godzinę! jeszcze choć chwilę.”
∗
∗ ∗
Wtém miecz zabłysnął, cios jeden, drugi...
I spadła głowa. Wnet z krwawéj strugi
Podniósł ją z ziemi; włosy rozpostrze,
I o nie szaszki[7] ociera ostrze;
I głowę, co już życiem nie świeci,
Bierze, w kosmatą burkę okrywa,
Skacze na konia i nazad leci.
Koń rży, szczeciną staje mu grzywa,
Bo strach nieziemski włada rumakiem:
Chrapie, całego okrywa piana,
Gryzie wędzidło, nie słucha pana,
Mknie bystro w góry, że zda się ptakiem.
III.
Już słońce gaśnie; i oto zrazu
W ciemnościach ginie cała natura;
Pełzną milcząco z szczytów Kaukazu
Jak węże jedna za drugą chmura,
Dziwną grę tworząc pomiędzy sobą;
Potém, spadając w ciemnych skał jarze
Po ostrych krzakach, pereł ozdobą
Darzą ich listki zeschłe w dnia żarze.
I z hukiem pędzi tam strumień szary;
Piana z pod trawy nad nim się toczy
I błyszczy we mgle ciemnéj pieczary
Martwo, jak w głowie uciętéj oczy.
Lećźe, leć dalej, jeźdzcze po drodze!
Okryj twe ciało burką szeroką,
I dzielną dłonią schwyć silnie wodze,
Popędzaj konia, miéj baczne oko;
A choć nie gonią jeszcze w twe ślady,
Ni gór tych duchy, ni dzikie zwierze;
Jednakże jeźdźcze posłuchaj rady,
I jeśli możesz, odmów pacierze.
∗
∗ ∗
„Lećże mój konin! Lękliwém okiem
Czemu przed siebie spoglądasz wciąż?
Wszakto głaz martwy nad wód potokiem,
A tu znów grzbietem błyszczący wąż!
∗
∗ ∗
„Na polu boju, o włos twéj grzywy
Nieraz otarła krew męzka dłoń;
Na dzikim stepie, w chwili straszliwéj,
Nieraz mnie zbawił mój dzielny koń.
∗
∗ ∗
My odpoczniemy w ojczystéj ziemi,
A wydartemi z rossyjskich rąk,
Uzdęć ukraszę znaki srebrnemi,
I śród zielonych znów będziesz łąk.
∗
∗ ∗
„Co to się znaczy? zkądże ta zmiana?
Mój towarzyszu drogi, mów też,
Że cię tak prędko okryła piana,
I że tak ciężko pode mną tchniesz?
∗
∗ ∗
„Wnet z za mgły wyjrzy księżyca lice,
I drzew osrebrzy zielony wierzch;
Wtedy zobaczym znów okolicę,
Gdzie śpi nasz auł, ukryty w zmierzch.
∗
∗ ∗
„Pasterskie zdala ujrzym ogniska,
Co jako błędne światełka mkną;
Potém usłyszym, gdy będziem zblizka,
Jak dziko nasze tabuny rżą.
∗
∗ ∗
„I wokół ciebie zbiegną się konie;
Lecz gdy powstanę, bez znaku, słów,
Wszystkie je nagły przestrach owionie,
I wnet w popłochu odlecą znów.
O! bo poznają one zdaleka,
Że nas obydwu jeden los czeka.”
IV.
Jeszcze dolinę ciemna noc skrywa,
W śnie pogrążone aułu domy;
Lecz jeden tylko tam nie spoczywa,
Jeden, jak grobu głaz nieruchomy.
Przed wsią przy drodze siadł na kamieniu,
Patrzy na drogę z smutkiem w spojrzeniu.
∗
∗ ∗
Co to za jeździec z pochyłéj góry
Zjeżdża powoli, jakby trwożliwie?
Jego towarzysz o długiéj grzywie,
Z spuszczoną głową stąpa ponury.
Jeździec pod burką coś w ręku trzyma,
I jak skarb strzeże jeszcze oczyma.
Pomyślał starzec: „to córka miła
Drogi podarek ojcu przysyła.”
I niecierpliwie starzec go czeka.
Tak wolno jedzie i czegóż zwleka?
Już blizko: staje, burki odsłoni,
I oto nagle ze drżącéj dłoni
Upuszcza ojcu podarek krwawy,
Co martwo toczy się śród murawy.
Nieszczęsny bieży, spogląda zblizka,
Poznaje głowę drogiéj Leili:
W szale boleści nagle w téj chwili
Chwyta ją, do ust swoich przyciska,
Jakby całując jéj martwe wdzięki,
Chciał z nią ostatnie podzielić męki.
W ten pocałunek, westchnienie jedne,
On nagle wylał swe życie biedne,
O! bo już nieraz ludzie i losy
W zbolałe serce zadali ciosy!
I nić żywota za jednym razem,
Jak nić przez ogień strawiona, rwie się.
A w martwych zmarszczek oblicza lesie,
Śmierć się maluje tęsknym wyrazem.
Dusza tak szybko jakoś ulata
Od zgnębionego boleścią ciała,
Że myśl, co w starca życie się wplata,
Z oblicza uciec już nie zdołała.
∗
∗ ∗
Chadży nad starcem stał niewzruszony,
Współczuciem pierś się jego nie wzdyma;
Na konia, szaszkę rzucił oczyma,
I bystro w inne popędził strony.
V.
Już rok upłynął. W skał rozpadlinie
Znaleźli, wszedłszy w lasu manowce;
Dwa martwe ciała, jacyś wędrówce,
I pogrzebali w ciemnéj gęstwinie.
Trupy te, leżąc zdala od drogi,
Złączone były w uścisk ostatni;
Zrazu się zdało, że w uścisk bratni:
Twarze wskazały, że to dwa wrogi.
Może to tylko błędne domysły,
Ale wędrowcy owi sądzili,
Że na ich ustach groźby zawisły,
Że twarz mieniła się w każdéj chwili.
Obydwu odzież była bogata:
Czapki ich baszłyk okrywał długi.
W pierwszym poznano szach Bej-Bułata.
Lecz nikt nie wiedział, czyj był trup drugi.
Guest on 2016-03-13✕
Mikhail Lermontov: Top 3
| 1. | Парус (Parus) |
| 2. | Выхожу один я на дорогу (Vyhozhu odin ya na dorogu) |
| 3. | Казачья колыбельная песня (Kazach'ya kolybel'naya pesnya) |
Idioms from "Хаджи Абрек"
| 1. | свет очей |
| 2. | Час пробил |
Comments
Przekład Stanisława Budzińskiego.
↑ Abrekiem nazywają kabardyńcy górala, który uczynił ślub, że i chwili nie odpocznie, dopóki nie zabije oznaczonej przez siebie liczby nieprzyjaciół.
↑ Auł, wieś, osada.
↑ Uzdzień, naczelnik, albo człowiek wolny.
↑ Arba, wóz o dwóch kołach.
↑ Sakla, chata.
↑ Czychir, wino gruzyjskie czerwone.
↑ Szaszka, szabla czerkieska.